| weszcie | wejście |
| potrzeba | wojna |
| obecznie być | tj. obecnie: uczestniczyć |
| siła | dużo |
| niedołożny | niestaranny, taki, do którego nie dołożono potrzebnego wysiłku; niedostateczny |
| zabieżeć | zapobiec |
| ile być mogło | co być mogło |
| podbiły | podbity |
| wbrot | przez bród |
| skarbny | taki, w którym przechowywane są skarby, kosztowności, drogocenne przedmioty |
| w promiech | w/na promach |
| o male | niewiele, skąpo |
| brodu poniżywszy | zjechawszy z brodu w głębsze miejsce rzeki |
| hospodar | tytuł panującego; osoba będąca nosicielem takiego tytułu |
| hospodarski | odnoszący się do hospodara |
| przeciwko | do, ku |
| rezolucyja | decyzja, postanowienie |
| suspicyja | podejrzenie |
| konfidencyja | ufność, zaufanie |
| posiłek | pomoc, wsparcie |
| paszport | pisemne pozwolenie od władzy na wjazd do kraju lub miasta jej podlegającego oraz na opuszczenie tego kraju lub miasta |
| konfident | osoba zaufana, powiernik, zausznik; przyjaciel |
| wigilija | dzień poprzedzający święto kościelne |
| uszanować | uczcić |
| podle | w pobliżu, koło, przy |
| monstrować się | o wojsku: defilować, paradować, urządzać popis |
| solicytować kogo | czynić u kogo zabiegi w jakiej sprawie, ubiegać się o co |
| czata | oddział wojska wysłany na zwiady, podjazd |
| niewiadomy | niewiedzący |
| zbieżeć kogo | dopaść kogo, szybko się zbliżyć do kogo i zaatakować |
| czatowanie | patrolowanie terenu, zwiady |
| powieść | opowiadanie; relacja |
| woluntaryjus | żołnierz służący bez żołdu; ochotnik |
| łokieć | miara długości |
| nie podwyższa | nie przewyższa |
| picownik | ten, kto picuje, tj. zabiera ludności żywność i paszę dla wojska |
| język | jeniec schwytany dla uzyskania informacji o sytuacji w obozie wroga |
| pokęsu | po trochu, stopniowo |
| pułpopołudnie | BRAK |
| raz społny | straty po obu stronach |
| wsparli ... przykro | wyparli ... boleśnie, z dużymi stratami |
| więtszy | większy |
| chciwy | tu: chętny (do walki) |
| dysponować | wydawać polecenia, rozkazy co do czego |
| rumienować | ruminować, tj. projektować, planować, układać |
| rząd | porządek, ład |
| posiłkować | wspierać, pomagać |
| na zadzie | w tyle |
| śmigownica | broń składająca się z osadzonych na jednym łożysku rur muszkietowych, strzelających jednocześnie, organki |
| działy | działami |
| strychować | silnie ostrzeliwać |
| wtym | tymczasem |
| połowica | połowa |
| niemiłość | zawiść |
| uwłoczyć | ująć |
| jeżeliśmy | czyśmy |
| wezdrgnąć się | wstrząsnąć się, zadrżeć wskutek doznania np. strachu |
| daleko | bardzo, w dużym stopniu |
| oświadczyć | dać świadectwo |
| towarzystwo | zbiorowo: towarzysze (z chorągwi) |
| stawić się | zachować się, postąpić |
| głupie | głupio |
| kolasa | bryczka, lekki powóz |
| kwiczoł | ptak z rodziny drozdowatych |
| podkolasie | miejsce znajdujące się pod kolasą, tu: kryjówka pod kolasą |
| wczas | w porę |
| strzelać się | ostrzeliwać się |
| z dwudziestą kilą | z dwudziestu kilku (ludźmi, żołnierzami) |
| hakownica | ciężka strzelba zaopatrzona w hak do opierania jej w czasie strzału |
| potrzeba | bitwa, walka |
| jedno | tylko, por. jeno |
| sobótka | przen. stos przeznaczony do zapalenia |
| stos | uderzenie (niem. Stoss) |
| stos wytrwać | przetrwać, odeprzeć uderzenie |
| ulżywać się | tu: dać sobie chwilowy odpoczynek |
| szcie | pójście |
| uwieść | zaprowadzić |
| paczyć | opacznie pojmować |
| swoje zdanie .... przewieść | przeprowadzić to, co się uważa za słuszne |
| udawać | mówić, twierdzić kłamliwie |
| nieswora | rozprzężenie, nieład, niesforność |
| zasłychnąć | dowiedzieć się, usłyszeć o czym (przypadkowo) |
| zapowietrzony | przen. opanowany, owładnięty |
| przeszcie | przejście |
| nad wolą | wbrew woli |
| wstręt | przeszkoda, zawada |
| niepodejźrzany | będący poza podejrzeniem, niekwestionowany |
| animus | odwaga |
| snadź | zapewne, pewnie, prawdopodobnie |
| rebelizować | buntować się, burzyć się, powstawać przeciw komu |
| zastępować | przecinać komuś drogę, stawać komuś na drodze |
| otworzysty | otwarty |
| obuszek | rodzaj broni, mała siekiera na długim toporzysku |
| lekki | pozbawiony zasad, skłonny do przekraczania prawa, tu: do kradzieży |
| bezpiecznie | zuchwale, bezczelnie |
| oczywiście | jawnie, widocznie |
| przespieczniejszy | bezpieczniejszy |
| wziąć na kieł | zawziąć się; zapamiętać się w robieniu czego |
| niepowolny | nieposłuszny |
| konsyderacyja | szacunek |
| animusz | umysł |
| ulegować | ułagodzić; ując, zjednać |
| zabawny | wymagający dużo trudu, męczący, tu: morderczy |
| nakoło | naokoło, dookoła |
| kila | kilka |
| rezolucyja | odwaga, śmiałość |
| przełomić nie ufali sobie | nie wierzyli, że przełamią |
| upuścić | wypuścić z rąk, pozwolić komu oddalić się, uciec |
| wyraźliwie | wyraźnie, dobitnie |
| respons | odpowiedź |
| miasto | zamiast |
| padół | nizina, dolina, wąwóz |
| kusić się | próbować |
| wziąć serce | nabrać animuszu, ochoty do walki, wigoru |
| wyuzdać się | wyrwać się, zerwać się |
| abo | albo |
| ufiec | formacja taktyczna, poczet żołnierzy, hufiec |
| podać się | poddać się |
| dorobić kogo | wykończyć kogo |
| podobniejszy | bardziej prawdopodobny |
| podobieństwo | możliwość, sposobność, prawdopodobieństwo |
| ulubić | upodobać sobie |
| ostry | bezwzględny |
| janczarka | strzelba o bardzo długiej lufie i krótkiej, zakrzywionej kolnie, używana przez janczarów |
| kilanaście | kilkanaście |
| w tym | nagle, naraz |
| obaczyć czas swój | dostrzec sposobność, okazję do zrobienia czegoś |
| na drugich przyjechali do nas | przybyli do nas goniąc drugich |
| pułzegarze | półzegarze, tj. zegar, na którym oznaczono 12 godzin, w odróżnieniu od zegara wielkiego lub całego o 24 godzinach |
| wierzchowina | najbliższa źródeł część stawu, jeziora lub rzeki |
| pole stawić | podjąć walkę |
| omierzić komu chętkę | zniechęcić kogo do czego |
| zostawki obrywać | chwytać, łapać pozostałości, resztki |
| lekkość | brak rozwagi, lekkomyślność |
| wskok | bardzo prędko, szybko, w lot |
| żaki | rabunki, grabieże; to, co zrabowane, zagrabione |
| odyskać | odzyskać |
| czerń | tłum, ciżba, pospólstwo |
| bestwić się | przen. deprawować się, demoralizować się |
| żakować | plądrować, rabować, grabić, łupić |
| niepośledni | nieostatni, tu: nie najgorszy, wart zachodu |
| przedać się do kogo | przejść na czyją stronę, prawdopodobnie w celu uzyskania korzyści materialnych |
| frasobliwy | zafrasowany, zmartwiony |
| z kilanastą tysięcy | z kilkunastoma tysiącami |
| rozpruszenie się | rozproszenie się |
| rwać | rozpędzać, rozbijać w walce, zmuszać do ucieczki, rozpraszać |
| bezpieczniejszy | coraz bardziej zuchwały, bezczelny |
| do czego ukazała im się droga niemała | czego pokazano im jaskrawy przykład |
| puścić się za czym | zdać się na co |
| rozerwać się | ulec rozproszeniu, pójść w rozsypkę |
| kommunikiem | komunikiem, tj.konno, wierzchem, bez wozów, armat itp. |
| konie zbatożyć | pobudzić, zmusić konie do szybkiego poruszania się używając batoga, bijąc je batogiem |
| kalauz | strażnik, przewodnik |
| najgorzej padli | przypadł im w udziale najgorszy los |
| drożysko | droga albo miejsce dawnej drogi, stara droga lub wąwóz, parów; drożyskiem - może także: szeregiem, w jednej linii |
| dobrym umysłem | w dobrych zamiarach |
| rozkazanie | rządy, władza |
| zastąpić kogo od kogo | oddzielić, odizolować kogo od kogo przez zajęcie pozycji uniemożliwiających bezpośredni kontakt, bezpośrednią styczność |
| samo 15. abo 16. został | został samopiętnasty albo samoszesnasty, tj. z czternastoma lub piętnastoma osobami |
| rząd i serce komu czynić | powodować, ze ktoś pozostaje w ładzie, porządku i z chęcią do walki |
| strzelać się | prowadzić ogień, tu: w celu przebicia się przez linie nieprzyjacielskie |
| zbestwiony | zdeprawowany, zdemoralizowany |
| konfidencyja | tu: zaufanie do zwierzchności wojskowej oparte na posłuszeństwie |
| dać wstręt komu | przysporzyć komu trudności, utrudnić komu co |
| szroty | śrut, tj. rodzaj amunicji - drobne ziarnka ołowiane albo żelazne |
| wciąż | ciągiem |
| Kantymirmurza | murza, tj. tytuł wodza tatarskiego, dodany do imienia; osoba nosząca ten tytuł |
